TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER, SANATÇILARIMIZ VE YAŞADIKLARI YÜZYILLAR

    

TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER

* İlk alfabemiz: Göktürk Alfabesi

* İlk yazılı eser ve Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin: Orhun Abideleri

* İlk Türk yazarı: Yolluğ Tigin

* Bilinen ilk Türk şairi : Aprınçur Tigin

* İlk mesnevi, Türkçe yazılan ilk kitap, ilk siyasetnâme, ilk didaktik şiir örneğimiz ve aruzla yazılan ilk eserimiz: Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacip

* İlk Türk dili sözlüğü : Divan-ı Lügati’t Türk – Kaşgarlı Mahmut

* İlk Türkçe sözlük: Şemsettin Sami - Kamus-ı Türki

* İlk Tezkire (biyografik eser) : Mecalisü’n Nefais – Ali Şir Nevâi

* İlk hamse yazarı: Ali Şir Nevai

* İlk hatıra kitabı : Babürşah /Babürname

* İlk seyahatname : MİR’ATÜL MEMALİK / SEYDİ ALİ REİS

* Tasavvuf konulu ilk şiirler ve tekke şiirinin babası : Divan- ı Hikmet – Hoca Ahmet Yesevi

* Fabl türü ilk eser: Harnâme – Şeyhi

* İlk Türk destanı :Alp Er Tunga Destanı

* Dünyanın bilinen ilk destanı:Sümerlerin Gılgamış Destanı

* Dünyanın halen yaşayan, en büyük ve ilk Müslüman Türk Destanı: Kırgızların Manas Destanı

* İlk divan şairi: Hoca Dehhani  

* Şarkı nazım şeklini oluşturan: NEDİM 

* Divan Edebiyatında mahallileşme akımının temsilcisi: Nedim

* Süslü nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paşa

* İlk bibliyografya: Keşfü’z Zünun /Katip Çelebi

* İlk tarih ve coğrafya ansiklopedisi: Kamus'ul Âlam

* Dünya Edebiyatında ilk önemli roman örneği Cervantes’in Don Kişot adlı eseridir.

* İlk ROMAN çevirisi: Yusuf Kamil Paşa / Fenelon’dan Telemak /1859

* Şiire ilk kez müstakil ad koyan şair: ŞİNASİ

* İlk yerli roman: Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fıtnat 1872

* İlk edebi roman: İntibah / Namık Kemal 1876

* İlk tarihi roman : Namık Kemal / Cezmi , A. Mithat /  Yeniçeri

* İlk köy romanı : Nabizade Nazım / Karabibik

* İlk realist roman : Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası

* İlk psikolojik roman: Mehmet Rauf / Eylül

* İlk psikolojik roman denemesi: Zehra - Nabizâde Nazım

* İlk gerçekçi (realist) romancı  Romanları ile Halit Ziya Uşaklıgil

* İlk kadın romancımız:Fatma Aliye Hanım – Muhaderat

* En başarılı psikolojik roman yazarımız: P.Safa / 9.Hariciye Koğuşu

* Kurtuluş savaşımızı doğrudan işleyen roman :Ateşten Gömlek

* İlk naturalist eserimizin yazarı Nabizâde Nazım / Zehra

* Batılı tekniğe uygun ilk roman : Halit Ziya Uşaklıgil / Aşk-ı Memnu

* Dünya edebiyatındaki ilk hikayeci ve eseri: Boccaio Decameron Öyküleri

* İlk öykü denemesi, Emin Nihat’ın Müsameretname adlı eseridir.

* İlk hikâye örneği: Letaif-i Rivayet Ahmet Mithat Efendi(Kıssadan Hisse)

* Batılı anlamda ilk hikayeler ( İlk Realist Hikayeler) : Sami Paşazade Sezai - Küçük Şeyler

* İlk tiyatro çevirileri: Ahmet Vefik Paşa – Moliere’den

* Batılı anlamda ilk tiyatro eseri : Şinasi – Şair Evlenmesi 1859

* İlk şiir çevirisi: Şinasi Tercüme – i Manzume adlı eseri

* İlk makale: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi Şinasi

* Noktalama işaretlerini ilk kez  kullanan, ilk Türk gazeteci: Şinasi

* Sahnelenen ilk tiyatro: Namık Kemal / Vatan Yahut Silistre

* İlk Atasözleri (Folklor)  Kitabı :Şinasi /Durub-i Emsal-ı Osmaniye

 * İlk resmi Türkçe gazete : Takvim –i Vakayi 1831

* İlk yarı resmi gazete : Ceride-i Havadis 1840

* İlk özel gazete : Tercüman-ı Ahval / Şinasi ile Agah Efendi 1860

* İlk pastoral şiir: A.Hamit Tarhan /Sahra

* İlk antolojisi: Ziya Paşa /Harabat

* Kafiyesiz ilk şiir: Abdulhak Hamid Tahran - Validem

* Aruzla ilk manzum tiyatro eseri yazan : A.Hamit / Eşber veya Sardanapal

* Heceyle yazılan ilk manzum tiyatro eseri: A.Hamit / Nesteren

* İlk mensur şiir örneklerini veren : Halit Ziya

* Şiirde ilk defa Türk kelimesini kullanan :Mehmet Emin Yurdakul

* İlk eleştiri, (batılı anlamda ilk eleştiri): Tahrib-i Harabat, Renan Müdafaanamesi Namık Kemal

* İlk özdeyiş örneklerini veren: Ali Bey / Lehçet’ül Hakayık

* İlk mizah dergisi: Diyojen /Teodor Kasap

* İlk fıkra yazarı: Ahmet Rasim

* Batılı anlamda ilk hatıra : Namık Kemal – Magosa Hatıları

* Batılı anlamda ilk gezi yazıları: Ahmet Mithat - Avrupa’da Bir Cevelan

* İlk edebi bildiriyi yayımlayan topluluk:Fecr-i Ati

* İlk Edebiyat tarihçimiz: Abdulhalim Memduh Efendi

* Batı anlayışındaki ilk edebiyat tarihçimiz:  Fuat Köprülü

* Türkçe’nin ilk dil bilgisi kitabı: Süleyman Paşa / Sarf-ı Türki

* Edebiyatımızda objektif eleştirinin nasıl olacağını ilk açıklayan:R. Mahmut Ekrem

* Edebiyatımızdaki milli dönemin açılmasına öncülük eden: Mehmet Emin Yurdakul

* Konuşma diliyle yazılmış ilk hikayenin yazarı: Ömer Seyfettin

* İlk köy şiiri: Muallim Naci / Köylü Kızların Şarkısı

* Bizde epik tiyatro türünün kurucusu: Haldun Taner

* Edebiyat kelimesini bizde ilk kullanan: Şinasi

* Komedi türünün ilk büyük ustası:Aristofanas

* Trajedi türünün ilk büyük ustası:Aiskylos

* Deneme türünün kurucusu:Montaigne

* Hikayede gerçek anlamda ilk kez Anadolu'yu işleyen: Refik Halit Karay

* İlk çocuk şiirlerini yazan: Tevfik Fikret / Şermin

* Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organı: Genç Kalemler

SANATÇILARIMIZ VE YAŞADIKLARI YÜZYILLAR

DİVAN EDEBİYATI

13.yy

Mevlana: Mesnevi,Divan-ı Kebir, Fihi Mafih, Mektubat, Mecalis-i Seba,

Hoca Dehhani: Selçuklu Şehnamesi

Şeyyad Hamza Yusuf ü Zeliha

Ahmet Fakih , Çarhname

Sultan Veled

14.yy

Gülşehri: Mantıku’t-Tayr

Aşık Paşa: Garipname

Kadı Burhaneddin: Divan

Ahmedi: İskendername, . Cemşid ü Hurşid,Divan

15.yy

Şeyhi: Harname, Hüsrev ü Şirin, Divan

Ahmed Paşa: Divan

Necati Bey: Divan

Süleyman Çelebi: Vesiletü’n-Necat (Mevlid),

Ali Şir Nevai: Mecalisü’n-Nefais, Muhakemetü’l-Lügateyn,Mizanü’lEvzan, Leyla vü Mecnun,Ferhad ü Şirin…

Sinan Paşa: Tazarruname, Tezkiretü’l Evliya

Mercimek Ahmed: Kaabusname

16.yy

Fuzuli: Şikayetname, Leyla İle Mecnun, Divan, Beng ü Bade, Hadikatüssüeda

Zati: Divan, Edirne Şehrengizi

Baki: Dinvan, Kanuni Mersiyesi

Taşlıcalı Yahya Hamse, Gülşen-i Envar

Bağdatlı Ruhi Terkib-i Bend

Seydi Ali Reis: Miratü’l-Memalik

Naima: Naima Tarihi

Peçevi: Peçevi Tarihi

17.yy

Nefi: Siham-ı Kaza, Divan

Nabi: Hayriye, Hayrabad, Divan

Naili: Divan

Evliya Çelebi: Seyahatname

Katip Çelebi Cihannüma, Keşfüzzunun

18.yy

Nedim: Divan

Şeyh Galib: Hüsn ü Aşk, Divan

HALK EDEBİYATI

12. yy Hoca Ahmet Yesevi

13. yy Nasreddin Hoca

A. Aşık Edebiyatı

16. yy

Köroğlu

Öksüz Aşık

Kul Mehmet Ozan

17. yy.:

Karacaoğlan

Aşık Ömer (hem heceyle hem aruzla yazmış),

Kayıkçı Kul Mustafa

Katibi

Ercişli Emrah

18.yy

Gevheri

Levni

Selimi,

19. yy

Dadaloğlu

Dertli

Erzurumlu Emrah

Bayburtlu Zihni

Seyrani

Ruhsati

20. yy

Aşık Veysel

Aşık Feymani

Şeref Taşlıova

Karslı Murat Çobanoğlu

B. TEKKE EDEBİYATI

13. yy

Yunus Emre,

Hacı Bektaş Veli

14. yy

Hacı Bayram Veli

15. yy

Eşrefoğlu Rumî

Kaygusuz Abdal

16. yy

Pir Sultan Abdal

Aziz Mahmut Hüdai,

17.yy

Niyazi Mısri

18.yy Erzurumlu İbrahim Hakkı

SANATÇILARIN ŞİFRELERİ

HALK EDEBİYATI SANATÇILARI:

Yunus Emre: tasavvuf - lirizim - sevgi -aruz

E: Risaletü-n Nushiye - Divan

Kaygusuz Abdal: Bektaşi - şathiye -alaycı - aruz

E: Budalaname , Dolapname

Pir Sultan Abdal: Alevi – nefes- sazlı derviş,- lirizim

Köroğlu: koçaklama

Karacaoğlan:Çukurova -coşkunluk – seyyah- sevgili adı

Aşık Ömer: En yenilikçi , kültürlü , verimli - aruz

E: şairname

Seyranı: taşlama-hiciv

Bayburtlu Zihni: Aruzda usta

E: Sergüzeştname

Erzurumlu Emrah:Aruzda usta - medrese

Dadaloğlu: koçaklama- Çukurova

Kayıkçı Kul Mustafa: destan

E: Genç Osman Destanı

Aşık Veysel: Son usta-, toprak , yurt sevgisi

E: Dostlar Beni Hatırlasın, Sazımdan Sesler

DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI :

Ahmedi: kurucu

E: şskendername , Cemşid u Hurşid

Kadı Burhaneddin: Devlet adamı – tuyuş- hece

Ahmet Paşa: nazire

Şeyhi: tabip – hiciv

Harname , Hüsrev u şirin

Necati: atasözü-deyim-gazel

Fuzuli : lirizim- ayrılık sevinci-tasavvuf-gazel

E: Leyla vu Mecnun,şikayetname-Su Kasidesi-Üç dilde divan

Baki:şairler sultanı-din dışı-ahenk

Nef’i : kaside – ahenk- hiciv

E: Siham-i kaza

Nabi: didaktik-

E: Hayriye,Hayrabad,Surname

Nedim: şarkı-lale- somut güzel-mahallileşme-eğlence