NOKTALAMA İŞARETLERİ

 

NOKTALAMA İŞARETLERİ

Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere noktalama işaretleri kullanılır.

Yabancı çocuğa köy kahvesini sordu.

Yabancı, çocuğa köy kahvesini sordu.

Seni kaç kez aradı.

Seni kaç kez aradı?

Oku, baban gibi eşek olma.

Oku baban gibi, eşek olma.

“Virgül Yüzünden Bitkisel Hayat

Lenf hastalığı nedeniyle tedavi gören hastaya 9,5 mg yerine 95 mg ilaç enjekte edildi. Dört çocuk babası üç aydır bitkisel yaşamda. Savcılık soruşturma başlattı.”

BASINDAN

1. Nokta (.)

a) Tamamlanmış cümlelerin sonuna konur.

Örnek: Sınav soruları çok kolaydı.

  Dün hava çok güzeldi.

b) Bazı kısaltmaların sonuna konur.

Örnek: Prof. (Profesör)

            Ar. (Arapça)     Bşçvş. (Başçavuş)

c)Sıra gösteren sayılardan sonra kullanılır.

Örnek: 5. (beşinci)    2. (ikinci)

d) Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra konur.

Örnek: 1.   a.    B.

e) Tarihlerin yazımında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır.

Örnek: 17.01.2007         23.04.1920

f) Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır.

Örnek: Vapur 12.45’te hareket edecek.

           Maç 20.30’da başlıyor.

g) Sayı basamaklarının arasına konur.

Örnek: 3.685.719

h) Matematikte çarpı işareti yerine kullanılır.

Örnek: 3 .12 = 36      5x .4=20x

2. Virgül (,)

a) Eşgörevli kelime ve kelime grupları arasına konur.

Örnek: Baharla beraber arılar, böcekler, kuşlar canlanıyor.

            Köhne evler, yıkılmış duvarlar, çamurlu yollar bu kasabayı          size unutturmaz.

b) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.

Örnek: İçeri girdim, her yeri aradım, onu bulamadım.

             Gittim, gördüm, yazdım.

c) Özneyi diğer öğelerden ayırmak için kullanılır.

Örnek: Yusuf, hüzünlü gözlerle bize bakıyordu.

            Babam, bu gece erken gelecek.

d) Cümlede vurgulanması gereken öğelerden sonra kullanılır.

Örnek: Yarın, konuklarımız burada olacak.

            Dışarıda, bazı gazeteciler uzun süre beklemişti.

e) Cümle içinde arasözleri ve aracümleleri ayırmak için kullanılır.

Örnek: Oturanlardan biri, Muhtar Osman, söz istedi

            Öğleden sonra, pek sanmam ya, buraya gelebilir.

f) Hitaplardan sonra kullanılır.

Örnek: Sevgili kardeşim.

            Değerli babacığım,

g) Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonra konur.

Örnek: Artık sizi sevmiyorum, diye bağırdı.

            Hiç de iyi bir yolculuk olmadı, dedi.

h) Cümlede anlam karışıklığı yaratabilecek durumlarda kullanılır.

Örnek: Hasta, adama bir şeyler söyledi.

            Küçük, çam ağacının ardına saklanmıştı.

ı) Sayıların ondalık kısımlarını belirtmek için kullanılır.

Örnek:  24,3      0,5

Not: Yazıda “ve, veya, yahut, ya da” bağlaçlarından önce de sonra da virgül kullanılmaz.

3. Noktalı Virgül (;)

a) Birbirine bağlı olmakla birlikte her biri kendi içinde bağımsız olan cümleler arasına konur.

Örnek: Günlerden beri bekliyoruz; ne gelen var, ne giden.

Öğrenciler dışarı çıkmıştı; kimi top oynuyor, kimi bahçede geziyordu.

b) Cümlede virgülle ayrılmış tür ve grupları ayırmak için kullanılır.

Örnek: Ozan, Yiğit ve Hakan maça; Ayşe, Füsun ve Meltem sinemaya gittiler.

  Meyvelerden elma, portakal ve kirazı; sebzelerden lahana, kabak ve bamyayı sevmez.

c) Önceki cümleye “ancak, fakat, çünkü…” gibi bağlaçlarla bağlanan cümlelerde bu bağlaçlardan önce konur.

Örnek: Hava bulutluydu; ama tek damla yağmur düşmüyordu.

            Sınavı kazandım; çünkü çok iyi çalıştım.

4. İki Nokta (:)

a) Bir cümleden veya sözcükten sonra açıklama yapılacak veya örnekler sıralanacaksa, sözcük veya cümleden sonra konur.

Örnek: Ona yeni bir lakap takmışlardı: Çolak Rüstem.

Ege Bölgesi’nin başlıca ürünleri şunlardır: üzüm, incir, zeytin, tütün…

b) Başkalarından aktarılan sözlerden ya da konuşma çizgisinden önce konur.

Örnek: Ahmet Haşim şöyle der: “Şiir, nesre çevrilmesi mümkün olmayan nazımdır.”

Komiser biraz düşündükten sonra delikanlıya:

─ Hele sen şu işi bir anlat bakalım, dedi.

c) Matematikte bölme işareti yerine kullanılır.

Örnek:   625 : 5 = 25

5. Üç Nokta (…)

a) Herhangi bir nedenle bitmemiş cümlelerin sonuna konur.

Örnek: Bir de istediğimi almamışsa…

             Dışarıda incecik bir kar…

b) Örneklerin devam edebileceğini gösterir.

Örnek: Kimi eylemler bir durum bildirirler: koşmak, uyumak, yürümek…

c) Söz arasında söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine kullanılır.

Örnek: Şu … adamın lafını etmeyin, sinirleniyorum.

            Bu parayı …’dan almış.

6. Sıra Noktalar (……….)

Bir alıntıda atlanmış bölümleri göstermek için kullanılır.

Örnek: “…………Yurdumuzu dünyanın en mamur ve en medeni memleketleri seviyesine çıkaracağız………..”    ATATÜRK

Not: Atlanmış bölümler üç noktayla da gösterilebilir.

7. Soru İşareti (?)

a) Soru bildiren cümlelerden sonra kullanılır.

Örnek: Baban iyileşti mi?

            Burada mı kalayım, yoksa oraya mı gideyim?

b) Verilen bir bilginin kesin olmadığını bildirmek için ya da bilinmeyen bilgiler yerine kullanılır.

Örnek: Bir asker şair olan Öksüz Dede’nin 3. Murat döneminde yaşadığı (?) ileri sürülmektedir.

Edirneli Sehi Bey (? – 1548) önemli bir tezkire yazarıdır.

c) Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği durumlarda parantez içinde kullanılır.

Örnek: Ondan daha akıllısı (?) var mı ki?

8. Ünlem İşareti (!)

a) Ünlem anlamı taşıyan sözcük ya da cümlelerden, seslenmelerden sonra kullanılır.

Örnek: Kimse kıpırdamasın!

            Kahraman ırkıma bir gül!

            Eyvah!

            Ey Türk gençliği!

b) Şaşma, küçümseme, alay anlamı vermek için parantez içinde kullanılır.

Örnek: Amma da çalışkanmış (!)

9. Kısa Çizgi (-)

a) Satır sonuna sığmayan sözcüklerde kullanılır.

Örnek: ……………......gidi-

  yordum………….

b) Arasöz ve aracümleleri ayırmak için kullanılır:

Örnek: Boy boy ekinler - her yıl olduğu gibi - yapılacak işleri hatırlatıyordu.

Bu kitabı - Dokuzuncu Hariciye Koğuşu’nu -  çok sevdim.

c) Başlangıç ve bitiş tarihlerinin, ilgili sözcüklerin, karşıtlıkların arasında kullanılır.

Örnek:    1,Dünya Savaşı 1914 - 1918 yılları arasında yaşandı.

  Beşiktaş - Fenerbahçe maçı bugünmüş.

  Osmanlı - Rus ilişkileri o dönemde düzelmişti.

d) Dilbilgisi incelemelerinde kök ve eklerin arasına veya sonuna, eklerin başına konur.

Örnek: baş-la-n-gıç      -lar, -ler          koş-, yürü-

e) Arapça ve Farsça tamlamalarda kullanılır.

Örnek: Servet-i Fünun,    murg-ı zerrin-per 

10. Uzun Çizgi (−)

a) Karşılıklı konuşmalarda satır başında kullanılır.

Örnek: ─ Borcum ne kadar?

             ─Yirmi beş lira.

11. Eğik Çizgi ( / )

a) Şiirlerden alınan mısralar yan yana yazıldığında mısraların arasında kullanılır.

Örnek: “Gökyüzünde İsa ile / Tur Dağı’nda Musa ile / Elindeki asa  ile / Çağırayım Mevla’m seni.”

b) Adres yazımında kullanılır.

Örnek: Cumhuriyet Mah.  Mutlu Apt. 3 / 7

c) Dilbilgisi incelemelerinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır.

Örnek: -lık / -lik         -cı / -ci / -cu / -cü

12. Tırnak İşareti (“)

a) Bir metnin içinde başkasından aktarılan yazı ya da sözler tırnak içerisinde yazılır.

Örnek:   Öğretmen: “Çok çalışmalısınız.” dedi.

Bir Çin atasözü der ki: “Duvar yapıldıktan sonra duvarcı unutulur.”

b) Cümlede önem verilen ya da özellikle belirtilmek istenen sözler tırnak içine alınır.

Örnek: Bana “iyi”nin, “güzel”in ne olduğunu söyleyebilir misin?

c) Yazı içinde kitap ve eser isimleri tırnak içinde gösterilir.

Örnek:   Yahya Kemal “Ok” şiirini hece ölçüsüyle yazmıştır.

Bu derste “Çalıkuşu” romanını inceledik.

13.Tek Tırnak İşareti (‘)

Bir alıntı içinde başka bir alıntıya yer verilmişse ikinci alıntının başına ve sonuna konulur.

Örnek: “Herkes çevresini eleştiriyor ama kimse düzeltmeye çalışmıyor. ‘Karanlığa küfredeceğine bir mum yak.’ diyen Konfüçyüs haksız mı sizce?”

14. Ayraç (   )

a) Açıklayıcı kelime veya kelimeler ayraç arasına alınır.

Örnek: Şair, kişileştirme (teşhis) sanatını çok seviyor.

Bu nehirler (Fırat ve Dicle) birçok yere hayat veriyor.

b) Sıralamalarda sayı ya da harflerden sonra kullanılabilir.

Örnek: 1)      A)    a)

15. Kesme İşareti ( ‘ )

a) Özel isimlere getirilen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

Örnek: Orhan Veli’’den         Fransa’ya

Not: Özel isimlere gelen yapım ekleri kesme işaretiyle ayrılmaz. Bir özel isme yapım eki geldikten sonra ortaya çıkan kelimeye gelen çekim ekleri de kesme işaretiyle ayrılmaz.

Örnek: Kelkitli, Türkçe, Türkçenin, İzmirliler

b) Rakamlara ve kısaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılır.

Örnek: 1923’te, 9.30’da, 2’nci, ÖSS’ye, AB’nin

c) Şiirde veya konuşmada bazı seslerin düştüğünü göstermek için kullanılır.

Örnek:   Karac’oğlan der ki gelir yazları.

  N’apalım, elimizden bir şey gelmiyor.

16. Düzeltme İşareti (^)

a) Yazılışları aynı anlamları farklı olan kimi yabancı sözcüklerde kullanılır.

Örnek: adet – âdet     hala – hâlâ      adem – âdem

b) Arapça ya da Farsçadan dilimize girmiş kimi sözcüklerde, k ve g ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konulur.

Örnek: kâğıt, sükûn, rüzgâr, mekân…